معرق سنگ یکی از هنرهای بسیار زیبایی است که اساتید ایرانی می‌توانند روی انواع سنگ پیاده کنند. همان‌طور که می‌توانید مشاهده کنید معماران اصیل ایرانی و معرق‌کاران کاشی و سنگ و آینه آثار هنری بسیار زیبایی در بناهای مختلف تاریخی برای ما به میراث نهاده‌اند که چشم بینندگان را خیره می‌کند و تحسین آن‌ها را برمی‌انگیزد. به‌طوری‌که این هنر در جهان توانسته است علاقه‌مندان بی‌شماری را به خود جذب نماید و آن‌ها را به تمجید از خود وادارد. اما معرق‌کاری روی سنگ چیست و چگونه می‌توان یک معرق زیبا با طرح و رنگ خاص روی سنگ‌های ساختمانی ایجاد نمود.
با ما همراه باشید تا در مورد این هنر زیبا بیشتر بدانیم.
معرق سنگ چیست؟
در ابتدا نقش و نگار و طرح موردنظر روی سنگ یا سرامیک زمینه برش زده می‌شود. همان طرح یا نقش و نگار روی سنگ‌ها یا سرامیک‌های رنگی برش زده می‌شود و با در کنار هم چیدن و چسباندن آن‌ها روی سطح زمینه می‌توان به یک طرح بسیار زیبا دست‌یافت.
سنگ‌های رنگی به‌صورت لایه شده توسط ابزارهای برش و سایش مخصوص روی سطح زمینه چیده و چسبانده می‌شوند. این هنر برای تزئین بنا و طراحی دکوراسیون داخلی کاربرد زیادی دارد و از آن می‌توان برای تزئین سنگ کف ساختمان و انواع سطوح دیگر مثل ستون‌ها , دیوارها و دیگر سطوح مثل صفحه رویه میز نیز استفاده کرد. استفاده از تسمه‌های برنجی و نوارهای سنگی پهن و باریک برای ایجاد قاب دور نقش و طرح معرق شده نیز در میان صنعتگران هنرمند و متخصص رایج است.
برای معرق روی سنگ از نقوش سنتی مثل طرح‌های:
- اسلیمی
- ختایی
- گره‌ها
- و خط نگاره‌ها
و دیگر طرح‌ها استفاده می‌شود.
از چه سنگ‌هایی برای معرق استفاده می‌شود؟
هنر معرق‌کاری هنر با ارزشی است زیرا در آن از خرده‌سنگ‌ها و ضایعات سنگ استفاده می‌شود و با سنگ‌های کم ارزش طرح‌های بسیار زیبا و ارزشمندی را به وجود می‌آورد. در این کار از رنگ‌های مختلف و زیبا استفاده می‌شود و می‌توان آن را تلفیقی از هنر و اقتصاد دانست.
معرق سنگ معمولاً روی سطوح تخت و گسترده مثل کف سالن‌های مجلل , لابی هتل‌ها و برج‌های مسکونی شیک استفاده می‌شود. از این جهت شما می‌توانید کف راهروها , ورودی‌ها , اتاق‌ها و ... این آثار هنری زیبا را مشاهده نمایید. از مهم‌ترین سنگ‌هایی که برای معرق استفاده می‌شود می‌توان به سنگ چینی , سنگ مرمریت سبز و صورتی , انواع تراورتن های رنگی , سنگ مرمر سبز, سفید و نارنجی و ... اشاره نمود. این هنر را روی سرامیک نیز می‌توان پیاده‌سازی نمود. سرامیک‌ها تنوع رنگی و طرح بالایی دارند و قیمت آن‌ها در مقایسه با سنگ مناسب‌تر است از این رو توانسته است در هنر معرق جایگاه خوبی به دست آورند.
تولید معرق سنگ و سرامیک و انواع روش‌های آن
معرق‌کاری را می‌توان به روش‌های مختلف ایجاد نمود.
در اینجا به روش‌های مختلف این هنر زیبا اشاره می‌کنیم:
۱- موزاییک
موزاییک یکی از روش‌های بسیار قدیمی در ایجاد معرق سنگ است. این هنر از زمان‌های قدیم تا به امروز در این کار کاربرد داشته است. برای این کار سنگ‌های رنگی را به قطعات کوچک به شکل مربع و یا دیگر اشکال هندسی در می‌آوردند که از کنار هم چیدن آن‌ها طرح‌های گوناگون به دست می‌آوردند. این طرح از قبل تعیین شده است و روش چیدن قطعات در کنار هم و روی سطح مناسب اهمیت زیادی داشت. تنها ابزار کاربردی در این روش ابزار برش است و کاری بسیار زمان‌بر محسوب می‌شود.
۲- معرف سنگ دستی (به‌وسیله نوارهای برنزی)
یک هنرمند ایرانی این روش را ابداع کرده است و بیش از 20 سال از عمر آن نمی‌گذرد.
در این روش یک سنگ اسلب در ابعاد مناسب به‌عنوان سنگ زمینه انتخاب می‌شود. معمولاً از یک سنگ تراورتن ارزان برای این کار استفاده می‌گردد. طرح موردنظر توسط دوده روی این سنگ پیاده می‌شود و به وسیله نوارهای برنزی به ارتفاع ده میلی‌متر گرفته می‌شود.
بین خطوط برنزی فضایی برای قرار دادن قطعات رنگی ایجاد می‌شود. خطوط طرح به‌وسیله نوارهای برنزی شکل گرفته است و باعث می‌شود تا فضاهایی که برای چسباندن قطعات رنگی نیاز است مشخص شود. الگوی سنگ‌های رنگی را روی بوم برنزی کاری شده تعیین می‌کنند و پس از رنگ‌بندی الگوی هر رنگ روی سنگ موردنظر با ضخامت 8 میلی‌متر چسبانده می‌شود. قطعات رنگی توسط دستگاه سنگ دیواری بریده می‌شوند و با چسب‌رنگی بین برنزها چسبانده می‌شوند. پس از آن معرق دو مرتبه ساب خورده و سپس آماده استفاده می‌شود.
۳- معرق سنگ با واترجت
این یک روش کاملاً جدید در معرق سنگ است.
طرح موردنظر به وسیله رایانه طراحی و رنگ‌بندی می‌شود.
قطعات مختلف هر رنگ از نقشه اصلی جدا می‌شود و نقشه آن به زبان دستگاه واترجت طراحی می‌شود. دستگاه واترجت قطعات موردنیاز را با فشار آب بسیار زیاد بریده و آماده مونتاژ می نماید. قطعات بریده شده طبق طرح اصلی در جای خود چسبانده می‌شوند.
۴- معرق سنگ با CNC
پس از ایجاد نقشه توسط رایانه فایل مطابق با زبان دستگاه CNC طراحی می‌شود و در دستگاه بارگذاری می‌شود. دستگاه سنگ زمینه را به عمق موردنظر و طبق طرح برش حفاری می‌کند. ( کف تراشی) سپس قطعات رنگی مطابق با نقشه و بر اساس رنگ‌بندی با طرح اولیه توسط دستگاه CNC, واترجت و دیگر روش‌ها بریده می‌شوند و با چسب در کنار هم روی سنگ تراشیده شده چسبانده می‌شوند.
پارامترهای کیفی ضروری در معرق سنگ
برای مقایسه میان روش‌های مختلف معرق کاری ابتدا باید مقایسه‌ای میان پارامترهای مختلف آن انجام داد.
این پارامترها شامل موارد زیر می‌باشند.
1-استحکام
۲- دوام:
۳- دقت در معرق‌کاری
۴- دقت از نظر ابعادی
۵- ظرافت
۶- زیبایی
۷- به‌کارگیری انواع سنگ‌ها
1-استحکام
مقاومت و ماندگاری محصول در حین جابجایی و زمان نصب اهمیت زیادی دارد.
روش برنزی بیشترین استحکام و روش واترجت کمترین استحکام را در میان روش‌های معرق سنگ دارد.
۲- دوام
کیفیت و ماندگاری محصول پس از نصب دوام آن نامیده می‌شود.
حتی اگر در شرایط گوناگون محیطی و روش‌های استفاده متفاوت قرار گیرد باید دوام خود را حفظ نماید. کمترین دوام مربوط به روش برنزی و بیشترین دوام و ماندگاری به روش واترجت و سی ان سی مربوط می‌شود. منظور از دوام، پایداری کیفی و ماندگاری محصول پس از نصب در حین استفاده در شرایط محیطی و موارد استفاده گوناگون است. از این دیدگاه، معرق دستی (برنزی) به علت استفاده از برنز، دوام نسبتاً کمتری دارد (البته این امر بستگی به کیفیت کار کارگاه تولیدکننده نیز دارد) دلیل پایین بودن دوام این نوع معرق وجود تفاوت بین ثبات سایشی سنگ و برنز است.
۳- دقت در معرق‌کاری
دقت لازم در کنار هم قرار دادن قطعات و حداقل درز در میان آن‌ها دقت معرق‌کاری نامیده می‌شود. اگر تولید قطعات و زمینه کار به وسیله دست انجام شود دقت پایین‌تری دارد و درز میان سنگ‌ها و قطعات در روش برنزی بیشتر دیده می‌شود و نامنظم‌تر است. دقت در روش واترجت به دلیل اینکه قطعات توسط دستگاه برش می‌خورند بسیار بالا است و هر قطعه در جای مشخص خود قرار می‌گیرد. البته درز معرق نمی‌تواند از حد معینی کمتر شود زیرا به‌هرحال در قطعات دندانه‌هایی وجود دارد که اجازه نمی‌دهد قطعات بیش‌ازحد به هم نزدیک شوند.
این درزها همچنین محل قرارگیری چسب و اتصالات بین سنگ‌ها است
و باعث افزایش استحکام معرق می‌شود.
۴- دقت ابعادی
وجود مطابقت میان قطعات معرق با طرح اولیه دقت ابعادی نام دارد. برای کنار هم قرار دادن تعدادی زیادی قطعه نیاز است که همه آن‌ها از طرح اولیه الگو گرفته باشند.
۵- ظرافت
ظرافت قطعات و کوچکی آن‌ها نیز اهمیت زیادی دارد. در روش‌های دستی برای این کار با محدودیت‌های زیادی مواجه می‌شویم زیرا کار نهایی نمی‌تواند ظرافت زیادی داشته باشد. اما در روش واترجت و سی ان سی می‌توان طرح‌های بسیار ظریف را نیز پیاده‌سازی نمود.
۶- زیبایی
زیبایی نهایی و چشم‌نوازی آن در پایان کار نیز بسیار مهم است.
این می‌تواند تا حد زیادی سلیقه‌ای باشد.
معرق برنزی به دلیل قطعه‌قطعه بودن سنگ زمینه که با کمک چسب‌های همرنگ به هم چسبانده می‌شوند ممکن است از زیبایی نهایی کار بکاهند اما وجود نوارهای برنزی در مرزها به آن جلا و زیبایی خاصی می‌بخشد.
۷- به‌کارگیری انواع سنگ‌ها
استفاده از سنگ‌های مختلف اعم از:
- سنگ مرمریت
- سنگ مرمر
- سنگ تراورتن
- سنگ چینی
- سنگ گرانیت
- و حتی سنگ مصنوعی
در تهیه معرق سنگ رایج است و محدودیتی در این کار وجود ندارد
حتی می‌توان از سرامیک نیز برای این کار استفاده نمود. اما در روش‌های سی ان سی و دستی نمی‌توان از سنگ‌های گرانیتی و مصنوعی سخت استفاده کرد زیرا توانایی برش آن‌ها وجود ندارد اما در روش واترجت از انواع سنگ ساختمانی و سرامیک می‌توان استفاده نمود.
معرق ترکیبی
همان‌طور که گفتیم معرق یعنی قرار دادن قطعات رنگی در کنار هم با رنگ‌های مختلف از یک متریال مثل سنگ یا سرامیک اما معرق را می‌توان به‌صورت ترکیبی نیز انجام داد
و در آن از متریال های مختلف مثل:
- سنگ و چوب
- سنگ با آیینه
- سنگ با برنج
- سنگ با برنز
و ... استفاده نمود. این متریال ها باید با هم سازگاری داشته باشند و بتوان از آن‌ها در کنار هم استفاده نمود.